,

Jezus’ onderwijs in verhalen: de omgekeerde wereld?

Bijbelstudie door Ilse Derksen

In onze ontmoetingen als christenen en moslims raken we niet gauw uitgepraat over een aantal thema’s; soortgelijke vragen, over en weer, komen steeds terug. Wat is ‘eerlijk’ in hoe God ons beoordeelt? Hoe werkt Zijn vergeving, en kan vergeving eigenlijk ‘logisch’ zijn? Is er verschil in hoe God mensen beloont? En hoe waardeert God ons gebed? Vragen die de kern raken van ons geloof in God: hoe is Zijn karakter, en wat betekent dat voor hoe wij leven, voor én met Hem?

Het zijn gesprekken waarin we elkaar makkelijk kunnen verliezen in abstracte redeneringen, die naast elkaar worden opgebouwd als versterkte kastelen, sluitende verhalen. Hoe zorgen we ervoor dat we niet langs elkaar heen praten, maar elkaar écht blijven ontmoeten, en samen dieper kunnen graven in de thema’s die voor ons allemaal zo belangrijk zijn?

Ook Jezus leefde in een wereld van spannende ontmoetingen en sterke godsdienstige overtuigingen. Telkens weer zien we in de evangeliën dat in Zijn gesprekken met mensen echte ontmoeting plaatsvond, dat mensen worden uitgedaagd in hun denken – juist degenen die het allemaal ‘goed op een rijtje hadden’ – en dat mensen in hun hart werden geraakt door de woorden die Hij sprak. Wat was er anders in Zijn gesprekken? Keer op keer geeft Hij onderwijs door middel van verhalen. Hij gaat niet in op abstracte wel/niet discussies, maar reageert op moeilijke vragen met het vertellen van een gelijkenis.

In Matteüs 20 lezen we één van Jezus’ fascinerende verhalen, geplaatst in de context van de bekende vraag die een jonge godsdienstige man aan Jezus stelt; ‘..wat voor goeds moet ik doen om het eeuwige leven te verwerven?’ (Matt. 19:16) Het is het verhaal van ‘de werkgever met compassie.’

1 Het is met het koninkrijk van de hemel als met een landheer die er bij het ochtendgloren op uit trok om dagloners voor zijn wijngaard te zoeken. 2 Nadat hij met de arbeiders een dagloon van een denarie overeengekomen was, stuurde hij hen naar zijn wijngaard. 3 Drie uur later trok hij er opnieuw op uit, en toen hij anderen werkloos op het marktplein zag staan, 4 zei hij ook tegen hen: “Gaan jullie ook maar naar de wijngaard, de betaling zal rechtvaardig zijn.” 5 En ze gingen erheen. Rond het middaguur ging hij er nogmaals op uit, en drie uur later weer, en handelde als tevoren. 6 Toen hij tegen het elfde uur van de dag nog eens op weg ging, trof hij een groepje dat er nog steeds stond. Hij vroeg hun: “Waarom staan jullie hier de hele dag zonder werk?” 7 “Niemand wilde ons in dienst nemen,” antwoordden ze. Hij zei hun: “Gaan jullie ook maar naar de wijngaard.” 8
Toen de avond gevallen was, zei de heer van de wijngaard tegen zijn rentmeester: “Roep de arbeiders bij je en betaal hun het loon uit. Begin daarbij met de laatsten en eindig met de eersten.” 9 En zij die er vanaf het elfde uur waren, kwamen naar voren en kregen ieder een denarie. 10 En toen zij die als eersten waren gekomen naar voren stapten, dachten ze dat zij wel meer zouden krijgen. Maar ook zij kregen ieder die ene denarie. 11 Toen ze die in handen hadden, gingen ze bij de landheer hun beklag doen: 12 “Die laatsten hebben één uur gewerkt en u behandelt hen zoals u ons behandelt, terwijl wij het onder de brandende zon de hele dag hebben volgehouden.” 13Hij gaf een van hen ten antwoord: “Beste man, ik behandel je toch niet onrechtvaardig? Je hebt toch ingestemd met het loon van één denarie? 14 Neem dan aan wat je toekomt en ga. Ik wil aan die laatsten nu eenmaal hetzelfde betalen als aan jou. 15 Of mag ik met mijn geld niet doen wat ik wil? Zet het kwaad bloed dat ik goed ben?”16 Zo zullen de laatsten de eersten zijn en de eersten de laatsten.’

Op verschillende punten verrast het verhaal: welke landeigenaar huurt vijf keer op dezelfde dag arbeiders in? Kon hij van tevoren niet inschatten hoeveel werk er gedaan moest worden? Het kan niet anders of deze man werd gedreven door iets anders dan winstbejag; het lijkt op een diep meevoelen met de harde werkelijkheid van werkloosheid. Zeker in Jezus’ tijd en Oosterse context bracht het schaamte met zich mee om als dagloner op de hoek van de markt te staan, in afwachting, tussen hoop en vrees.

Later in het verhaal is er sprake van de ‘rentmeester,’ de manager van de wijngaard. Dit roept onmiddellijk de vraag op waarom de landeigenaar zelf, in de hitte van de dag, vijf keer de moeite neemt om heen en weer te gaan naar de stoffige en drukke markt. Kon de manager dit niet doen? Opnieuw een sterke aanwijzing van het karakter van deze eigenaar, die economisch en maatschappelijk een hoge positie bekleedt.

De grootste verrassing komt op het moment van uitbetaling. De eigenaar had de ‘werkers van het eerste uur’ als eerste kunnen betalen, en tevreden weg laten gaan. Toch doet hij dit niet; blijkbaar wil hij aan iedereen laten zien hoe hij omgaat degenen die het kortste hebben gewerkt. Drie keer had hij een groep arbeiders ‘rechtvaardige betaling’ beloofd, maar telkens bleef in het midden wat dat zou zijn. De spanning stijgt met het moment wanneer hij het loon uitbetaalt; een volledig dagloon aan de laatste groep, en hetzelfde bedrag voor alle andere arbeiders. Van de eerste groep volgt een luid protest: degenen die eerlijk betaald worden, blijken te worstelen met de genade die gegeven wordt aan de anderen.

De reactie van de landeigenaar is krachtig en helder; zijn rechtvaardigheid staat niet ter discussie, hij heeft iedereen toch betaald wat hij beloofde? Zijn statement laat zien dat zijn genade en compassie geen tegenstelling vormen met zijn rechtvaardigheid. ‘…Zet het kwaad bloed dat ik goed ben?’

Het verhaal heeft geen duidelijk slot, maar een open einde. Jezus nodigt Zijn luisteraars uit om er zelf op door te gaan: waar sta ik in dit verhaal? Hoe zie ik het leven, en hoe zie ik God, als ik kijk vanuit de ‘ramen’ van het ‘huis’ van dit verhaal, waarvan Jezus mij uitnodigt er binnen te komen?

Zoals met veel van Jezus’ onderwijs, worden voor Zijn leerlingen na Zijn dood en opstanding steeds diepere contouren zichtbaar in de verhalen die Hij vertelde. Contouren van Jezus’ werk en doel op aarde. Wie is deze landeigenaar eigenlijk, die ondanks zijn hoge positie zélf de moeite neemt om naar de markt te komen, en Zijn bewogenheid laat zien voor ‘gewone mensen’? Deze man die in zijn leven zowel de kern van gerechtigheid als de kern van genade laat zien..?

Kan dit verhaal ons helpen om meer te begrijpen van rechtvaardigheid, genade, en ‘logica’? Laten we doorgaan om elkaar van hart tot hart te ontmoeten, elkaar de verhalen te vertellen die ons raken. De verhalen die tot ons spreken vanuit het Woord van God, en de verhalen van onze eigen levens, die daaraan raken.

Voor deze studie is gebruik gemaakt van Kenneth E. Bailey, Jesus Through Middle Eastern Eyes: Cultural Studies in the Gospels (Downers Grove, IL: IVP, 2008): 279-283, 355-364.