Slechte mensen
Overdenking door Erika van Nes
Herken je dat? Je leest ergens een stukje en het blijft maar in je hoofd rondzingen. Je denkt erover na, je zoekt het nog eens op, je blijft het herkauwen. Zo had ik dat toen ik een boek las met uitleg over het Bijbelboek Galaten. Daarin stond het volgende:
Als alle goede mensen God kunnen kennen, dan was Jezus’ dood niet nodig geweest; deugdzaamheid was dan genoeg. Het probleem is dat dit betekent dat er voor slechte mensen geen hoop is, en dat gaat in tegen het evangelie dat ‘zowel goede als slechte mensen’ uitnodigt voor Gods feest.i
Het raakte me, en bleef maar in mijn gedachten. Ik paste het toe op mijn eigen leven, op de contacten met moslims, en op gesprekjes met ‘seculiere’ Nederlanders. Daarom een paar gedachten hierover, gericht op diverse doelgroepen. Maar ik zou zeggen: wie de schoen past, trekke hem aan!
Seculiere Nederlanders
In het dagelijks leven heb je soms gesprekjes met mensen over van alles en nog wat. Wanneer het onderwerp religie ter sprake komt, hoor je niet zelden dat mensen zeggen: “Ik leef goed, dus áls er al zoiets bestaat als een hemel of hel, dan zal het zal straks na mijn dood ook wel goed met me komen.” Een goed leven moet voor deze mensen dus een garantie bieden op een goed leven in het hiernamaals: een plekje in de hemel.
In onze denkwijze klinkt dit logisch. Maar: wat dan met mensen die niet zo goed leven? Wat dan met mensen die ronduit slecht leven? Een gedachtegang als deze betekent dat er geen hoop is voor slechte mensen. Dat is niet echt een evangelie (= goed nieuws) te noemen.
Daarenboven: wie is er in staat tot een écht goed leven? En: wie bepaalt wat goed is?
Ook: wat houdt de hemel in, in deze opinie? Gaat het puur om een idyllische plek, om een moeiteloos en aangenaam leven, of speelt God er misschien een (hoofd)rol? Als God nu geen rol in je leven mag spelen, je niet bij Hem wilt horen, wat heb je dan in de hemel te zoeken, de plek waar het allemaal om God draait?
Moslims
Gemotiveerd vanuit hun religie, zijn er veel moslims die proberen goed te leven. En – eerlijk is eerlijk – dat lukt bij een heel aantal best goed. De maatstaf voor wat goed is, wordt dan – uiteraard – gegeven door de islam. Moslims zullen altijd aangeven dat ze ‘Inshallah’ in het paradijs hopen te komen. Het houden aan de voorschriften van de islam zorgt ervoor dat de balans op de oordeelsdag ten gunste van de moslim zal uitslaan en de toegang tot het paradijs verleend wordt, ‘als God dat wil’.
Maar wat werkt dat in de hand? In elk geval een onvrijheid op het gebied van levensstijl. “Als redding afhangt van het gehoorzamen van regels, dan wil je dat die regels heel concreet en uitvoerbaar zijn.”ii Denk aan exact vastgestelde gebedstijden, kleding- en voedselvoorschriften, precies voorgeschreven rituelen tijdens de hadj, etc. Alleen dan heb je immers een maatstaf voor wat ‘goed leven’ is.
Het gevaar van een intolerante en veroordelende houding ligt hier op de loer. En ook hier geldt de vraag: wat dan met mensen die niet zo goed leven, en wat met mensen die ronduit slecht leven? Is er voor slechte mensen ook goed nieuws (evangelie) te melden?
Onlangs vertelde een moslima dat zij het mooie van de islam vindt dat iedereen uiteindelijk in de hemel komt, en dat dit voor haar een teken van Gods genade is. (In de islam bestaan hierover verschillende visies, maar dit was de visie van deze moslima.) Mocht een mens in het heden niet goed leven, dan komt er na zijn dood nog een soort herstelperiode waarin de mens wel leert wat goed is.
In eerste instantie klinkt dit best mooi, en liefdevol van God uit: iedereen mag in de hemel komen. Maar wanneer je dit dieper op je in laat werken, komen de vragen naar boven. Maakt het dan wel uit of je nu ‘goed leeft’, wat dat ook wezen moge? Waarom zou het je straks wel lukken om goed te leven, als het je nu niet lukt? (Zit het kwaad misschien niet zozeer in de omgeving, als wel in de mens?)
En: hoe definieer je ‘hemel’, wat is ‘de hemel’? Heeft God daar misschien nog een plek? Zo ja, wat moet je in de hemel als je eigenlijk misschien wel niet bij God wil zijn? Of kun je in het hiernamaals niet anders meer willen dan bij God zijn? Is de mens dan nog wel méns, of een soort mechanisme dat wacht op reparatie?
Oftewel: hoe hemels is deze ‘hemel’?
Christenen
Vaak hoor ik christenen – mijzelf incluis – zeggen dat volgelingen van Jezus goed willen leven ‘uit dankbaarheid’. Dankbaarheid voor wat Jezus heeft gedaan, namelijk de relatie met God hersteld, wat leidt tot het goed willen leven voor Hem.
In de praktijk klinken echter ook ‘andere evangeliën’ (Galaten 1:6), die eigenlijk helemaal geen evangelie (goed nieuws) zijn: ‘leef als een goed mens,’ of: ‘handel volgens bepaalde voorschriften,’ of: ‘geef je leven aan Jezus,’ etc. Bij al deze ‘andere evangeliën’ ligt de nadruk toch weer op de mens en wat hij zou moeten doen. Hoe subtiel ook, kan het mensen weghouden van het evangelie, en het leven uit dankbaarheid wat daaruit volgt. “Het evangelie – de boodschap dat we slechter zijn dan we ooit durfden geloven, maar tegelijk meer geliefd en aanvaard in Christus dan we ooit durfden dromen – zorgt voor een radicaal nieuwe dynamiek voor persoonlijke groei, voor gehoorzaamheid en voor liefde.”iii
‘Andere evangeliën’ werken onvrijheid op emotioneel gebied in de hand. Het leidt tot veroordeling van jezelf of een ander als je niet aan de maatstaven voldoet, en gaat hand in hand met angst, bezorgdheid en schuld.iv “Iedereen die denkt dat onze relatie met God gebaseerd is op moreel goed gedrag bevindt zich in een eindeloze tredmolen van schuldgevoelens en onzekerheid.”v Het hangt dan af van het kunnen van de mens, geeft emotionele en morele druk, is vermoeiend, en geeft nooit rust. Op deze manier toegang tot de hemel? Wat een hel!
Het evangelie
En dan het evangelie, het goede nieuws. Het evangelie leert ons dat we dieper gezonken zijn, en we tegelijk hoger opgericht worden dan we ons kunnen voorstellen.vi Het hangt niet meer van ons af. Als ‘goed leven’, of je houden aan voorschriften de weg is tot het paradijs, dan is de dood van Jezus op z’n minst tragisch en op z’n meest zinloos te noemen. Maar Jezus is gekomen om te bevrijden! Te bevrijden van ‘andere evangeliën’ die zeggen dat het van de mens afhangt.
Dat is goed nieuws! Dat is feest! Voor goede én slechte mensen.
i) Keller, T. Galaten; Om te lezen, te leren, te leiden. Franeker: Uitgeverij Van Wijnen, 2014 (Oorspronkelijke editie: Galations for you, 2013.), pag. 24.
ii) Keller, pag. 53.
iii) Keller, pag. 10.
iv) Keller, pag. 28.
v) Keller, pag. 53.
vi) Keller, pag. 20.